Loài động vật cực kỳ quý hiếm này chỉ sống ở Đông Nam Á, bao gồm cả Việt Nam.
Trong một thế giới mà việc tiêu thụ không bền vững của con người tiếp tục đẩy động vật hoang dã đến bờ vực tuyệt chủng, tê tê đã trở thành trọng tâm trong nỗ lực cứu các loài có nguy cơ tuyệt chủng hoàn toàn trong tự nhiên.
Một con tê tê đang ngáp ở Khu bảo tồn Khamab Kalahari, Nam Phi. Nguồn: Workingwithwildlife
Theo Hiệp hội Bảo tồn Động vật hoang dã (WCS) , hoạt động buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp tạo ra lợi nhuận lên tới 10 tỷ đô la mỗi năm trên toàn cầu; trong khi buôn bán gỗ bất hợp pháp có giá trị 7 tỷ đô la mỗi năm; và gần 9,5 tỷ đô la mỗi năm là lợi nhuận khổng lồ từ hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp.
Kết hợp những con số này, toàn bộ hoạt động buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp, bao gồm cả nghề cá và gỗ, tạo nên hoạt động buôn bán bất hợp pháp lớn thứ tư trên toàn thế giới sau ma túy, buôn người và hàng giả.
Nguyên nhân gốc rễ của nạn buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp là nhu cầu ngày càng tăng đối với nhiều loại sản phẩm trên khắp thế giới: Thịt rừng; nguyên liệu cho y học phương Đông truyền thống; vật nuôi lạ; đồ trang sức, đồ trang trí và phụ kiện như bộ cờ vua; lông thú cho nhiều mục đích sử dụng, từ áo khoác đến trang phục truyền thống…
Thật đáng buồn cho loài tê tê!
Loài động vật sống ẩn dật, đơn độc, hoạt động về đêm này với ít động vật săn mồi tự nhiên đang bị con người giết hại một cách tàn nhẫn để tạo ra cái gọi là thuốc chữa bách bệnh.
Chúng là loài động vật có vú duy nhất được bao phủ hoàn toàn bằng vảy, và chúng sử dụng những chiếc vảy đó để bảo vệ bản thân khỏi những kẻ săn mồi trong tự nhiên. Những chiếc vảy chồng lên nhau được tạo thành từ keratin – cùng một loại protein cứng tạo nên móng tay của chúng ta. Những chiếc vảy này hoạt động như một lá chắn gần như không thể xuyên thủng trước những kẻ săn mồi như sư tử, báo và linh cẩu. Khi bị đe dọa, tê tê sẽ cuộn tròn thành một quả bóng cực kỳ chặt, tạo thành một pháo đài bằng những chiếc vảy cứng và sắc nhọn.
Tê tê cuộn tròn trong tư thế phòng thủ. Ảnh chụp tại Khamab Kalahari Conservancy/Workingwithwildlife
Ít ai biết rằng mỗi con tê tê có khả năng tiêu thụ đủ lượng mối để bảo vệ hơn 40 mẫu Anh đất khỏi bị phá hủy, điều này rất quan trọng đối với sức khỏe của hệ sinh thái. Đổi lại, lớp áo giáp bảo vệ của chúng là lý do khiến những loài động vật nhỏ này đang nhanh chóng suy giảm đến bờ vực tuyệt chủng. Theo WildAid (Hoa Kỳ) , tê tê đã trở thành loài động vật có vú hoang dã bị buôn bán nhiều nhất trên thế giới .
Có tám loài tê tê trên thế giới. Cả tám loài đều được liệt kê trong Sách đỏ các loài bị đe dọa của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), từ Cực kỳ nguy cấp/Đe dọa tuyệt chủng (CR) đến Nguy cấp (EN) và Dễ bị tuyệt chủng (VU). Cả tám loài hiện đang được bảo vệ theo luật pháp quốc gia và quốc tế.
Mặc dù vậy, nạn săn trộm tê tê để lấy thịt và vảy vẫn tràn lan. Cho dù ở Châu Á hay Châu Phi; cho dù là tê tê Sunda, tê tê vàng hay tê tê đất khổng lồ, tất cả đều bị săn bắt và giết chết.
Worldwildlife cho biết ước tính có khoảng 116.990 đến 233.980 con tê tê đã bị giết trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến năm 2013, một con số chỉ đại diện cho phần nổi của hoạt động buôn bán bất hợp pháp. Các chuyên gia tin rằng các vụ bắt giữ chỉ chiếm 10 phần trăm số lượng tê tê thực tế bị những kẻ săn trộm toàn cầu buôn lậu.
Vậy loài tê tê nào đang có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất?
Tê tê Java – Báu vật ở Đông Nam Á, bao gồm cả Việt Nam
Trong số 8 loài tê tê trên thế giới, tê tê Java (tên khoa học: Manis javanica) được Sách đỏ IUCN xếp loại CR – Cực kỳ nguy cấp/Đe dọa tuyệt chủng vào năm 2019 do quần thể loài này đã giảm 80% trong 21 năm qua.
[Có hai loài tê tê khác cũng được Sách đỏ IUCN phân loại là CR: tê tê Philippines (tên khoa học: Manis Culionensis) và tê tê Trung Quốc (tên khoa học: Manis pentadactyla). Tuy nhiên, phạm vi của bài viết này chỉ tập trung vào tê tê Java].
Tê tê Java là loài chỉ sống ở Đông Nam Á, bao gồm cả Việt Nam.
Tê tê Sunda – còn được gọi là tê tê Sunda – là một trong bốn loài phân bố ở Châu Á (bốn loài còn lại phân bố ở Châu Phi). Tê tê Sunda là loài chỉ được tìm thấy ở Đông Nam Á, sinh sống chủ yếu trên đất liền và các đảo của 9 quốc gia Đông Nam Á. Cụ thể là ở Việt Nam (khu vực Trung và Nam), Myanmar (khu vực Trung), Thái Lan (Đông Nam), Lào (vùng đất thấp), Campuchia, Malaysia, Singapore, Indonesia và Brunei.
Tổng chiều dài từ đầu đến đuôi của một con tê tê Sunda trưởng thành khoảng 75 – 121 cm, và trọng lượng đạt tới 10 kg. Con đực lớn hơn con cái.
Tê tê Sunda được liệt kê là loài có nguy cơ tuyệt chủng ở Việt Nam, theo IUCN. Tại ba khu vực của Việt Nam, Khu bảo tồn thiên nhiên Khe Nét (Quảng Bình); Khu bảo tồn thiên nhiên Kẻ Gỗ (Hà Tĩnh); và Vườn quốc gia Sông Thanh (Quảng Nam), quần thể tê tê Sunda đã bị suy giảm nghiêm trọng do áp lực săn bắt trong vài thập kỷ qua, đặc biệt là kể từ khoảng năm 1990, khi hoạt động buôn bán tê tê bắt đầu leo thang để lấy thịt, máu, da và vảy.
Loài này được tìm thấy ở các khu rừng nguyên sinh và thứ sinh, bao gồm rừng khộp đất thấp và các khu vực canh tác – bao gồm các đồn điền cọ dầu và cao su – và gần khu định cư của con người.
Giống như hầu hết các loài tê tê, tê tê Sunda chủ yếu sống về đêm, đơn độc – ngoại trừ khi sinh sản – và là loài chuyên ăn kiến và mối. Người ta cho rằng chúng đóng vai trò trong việc điều chỉnh quần thể côn trùng. Chúng cũng ăn ấu trùng kiến, nhộng ong, ruồi, giun, dế và các ấu trùng côn trùng khác, cũng như cát và cỏ.
Tê tê Java là loài leo trèo và bơi lội tài năng. Ảnh: CC BY-SA 4.0
Tê tê Java được biết đến với khả năng leo trèo và bơi lội tuyệt vời. Chúng dường như thích nghi tốt với hệ sinh thái đất ngập nước, chẳng hạn như vùng đất ngập nước U Minh ở Việt Nam.
Với mục tiêu bảo vệ sự đa dạng sinh học của hệ động thực vật ở Đông Nam Á nói riêng và thế giới nói chung, tất cả các quốc gia có tê tê Java sinh sống đều được chính phủ và pháp luật bảo vệ.
Không chỉ vậy, tê tê Sunda nói riêng và tê tê nói chung đều được bảo vệ trên phạm vi quốc tế. Năm 2016, một hiệp ước của hơn 180 chính phủ đã công bố một thỏa thuận chấm dứt mọi hoạt động buôn bán hợp pháp tê tê và bảo vệ loài này khỏi nguy cơ tuyệt chủng.
Quỹ Động vật hoang dã Thế giới (WWF) hợp tác với tổ chức phi chính phủ Buôn bán động vật và thực vật hoang dã (TRAFFIC) đang nỗ lực bảo vệ các loài khỏi tội phạm buôn bán động vật hoang dã.
Riêng tại Việt Nam, năm 2019, Chính phủ đã ban hành Nghị định 06/2019/NĐ-CP (có hiệu lực từ ngày 10 tháng 3 năm 2019) đưa loài tê tê Java vào Danh mục động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm nhóm IB.
Ngoài việc được pháp luật bảo vệ khỏi nạn săn trộm và buôn lậu, tê tê Java còn được các chuyên gia chăm sóc và thả về tự nhiên.
Tin vui: Ngày 5/11/2024, Chi cục Kiểm lâm TP.HCM đã phối hợp với Vườn quốc gia Phước Bình (tỉnh Ninh Thuận) thả 19 động vật hoang dã về môi trường tự nhiên, trong đó có một loài tê tê Java quý hiếm.
Mọi nỗ lực không biết mệt mỏi này đều nhằm mục đích bảo vệ loài tê tê Java quý hiếm – báu vật của Việt Nam, Đông Nam Á nói riêng và thế giới nói chung – khỏi bờ vực tuyệt chủng!
Tài liệu tham khảo: IUCN Red List, WildAid, Workingwithwildlife
[yeni-source src=”” alt_src=”https://kenh14.vn/bau-vat-cua-dong-nam-a-loai-dong-vat-quy-hiem-ca-the-gioi-chi-9 -nuoc-co-viet-nam-vua-don-tin-vui-215241107102632756.chn” name=””]
