Chúng tôi “im lặng” để tự bảo vệ mình. Chúng ta thỏa hiệp, chấp nhận dối trá như một phần của cuộc sống.
Một giáo viên ở TP.HCM hướng dẫn học sinh lớp 10 dự thi Genius Olympiad và đoạt giải, sau đó bị học sinh tố đạo văn. Vụ việc đã làm dấy lên những cuộc tranh luận về cách chúng ta dạy con cái khi người lớn đang tạo ra môi trường nuôi dưỡng sự dối trá. Dạy con tôn trọng sự thật như thế nào khi nói dối là cách để trẻ tự vệ?
Càng lớn càng dễ chấp nhận sự dối trá?
Có thể bạn thích
Hôm nọ, đội bóng trường trung học của con trai tôi vắng một cầu thủ. Nam sinh tên H. bỏ thi vì không chấp nhận việc lớp mượn 2 bạn khác để “chơi phi pháp”. Con trai tôi cũng không đồng tình với việc này nhưng cháu chấp nhận vì đó là ý kiến của tập thể. Thầy chủ nhiệm biết học trò nghĩ gì nhưng mặc kệ.
Đây là một ví dụ điển hình về nói dối trong học đường. “Mượn gà” để thi thố, sao chép tài liệu, soi bài, bắt đáp án trên mạng, dùng AI để viết luận… dường như phổ biến đến mức có người cương quyết nói không, tỏ thái độ bài trừ như anh. H. bỗng trở thành… của hiếm.
Tôi biết, nếu còn nhỏ, các con tôi sẽ chống lại cái ác quyết liệt như các bạn, nhưng càng lớn, cuộc sống càng dạy chúng phải “im lặng”. Đôi khi về nhà tôi bực bội chuyện một nhóm bạn làm đồ án chép bài trên mạng nên được điểm cao hay chuyện một đứa bạn sống màu mè, giả vờ tốt nhưng thực chất thì ngược lại… “Thật thà thường thua” – tôi Bức xúc nhận xét khi nhóm bạn “đạo văn” bài viết cuối năm đều đạt học sinh giỏi, trong khi nhóm “thật thà” chật vật với danh hiệu tiên tiến.
Trước những tình huống của con, tôi thực sự bối rối, không biết phải nhận xét như thế nào để con không bị “giả tạo”. Một đứa trẻ 17 tuổi luôn “nói” về người khác có ổn không trong nhóm?
Chúng ta chấp nhận “im thin thít” để bảo vệ cơ thể đó từ trường học đến môi trường làm việc. Cuối cùng, chúng ta thỏa hiệp, chấp nhận rằng dối trá là một phần của cuộc sống.
 |
| Hình ảnh chỉ mang tính chất minh họa – Shutterstock |
Vì sao trẻ nói dối?
Việc nói dối của trẻ em có thể được nhóm thành 3 nguyên nhân chính: nói dối do trí tưởng tượng dẫn dắt; nói dối để đạt được mục đích, lợi ích; nói dối do… thấy người khác nói dối.
Về lý do thứ nhất, tôi đã từng gặp rất nhiều bà mẹ lo lắng hỏi: “Bé nhà mình có bình thường không mà sao bịa chuyện?”. Trên thực tế, có những đứa trẻ có trí tưởng tượng phong phú. Họ kể những câu chuyện mà họ tưởng tượng một cách ngây thơ và cam đoan đó là sự thật. Nếu bạn vội vàng bác bỏ: “Con lại bịa chuyện”, “Nó nói dối”, bạn sẽ gây tổn thương tâm lý cho trẻ.
Đứa con gái 4 tuổi của tôi đi học về kể rằng có một người chú đến gần xe của mẹ cháu và chạm vào người cháu. Tuy nhiên, tôi nghiêm khắc nhắc lại là suốt quãng đường tôi chở con, tôi không thấy có chiếc xe máy nào đi tới; Lại càng không ai đụng đến nàng vì nàng ngồi trên chiếc ghế mây phía trước, nằm gọn trong vòng tay tôi. Tôi gặng hỏi: “Con có nghe ai kể trên ti vi không?…”, cô ấy vui vẻ cho biết đó là chuyện một bé gái bị sàm sỡ, cô ấy nghe từ các cô bảo mẫu ở trường.
Một số tài liệu cho rằng những trường hợp nói dối do tưởng tượng thường xảy ra ở độ tuổi từ 3 đến 6 tuổi. Do tâm hồn trẻ phát triển mạnh ở độ tuổi này, cộng với việc trẻ nghe, đọc, xem phim, lướt mạng nhiều… nên tự thêu dệt nên những câu chuyện của riêng mình. Chỉ cần cha mẹ và thầy cô khéo léo và kiên nhẫn, trẻ sẽ dần phân biệt được thế giới tưởng tượng và thế giới thực. Đến một lúc nào đó, đứa trẻ sẽ hiểu rằng thế giới bên ngoài không phải là câu chuyện cổ tích mẹ kể trước khi đi ngủ.
Nếu chúng ta xem xét lý do thứ hai – trẻ nói dối để đạt được mục đích nào đó, ví dụ như mục đích tự vệ – chúng ta cố nhớ lại quá khứ của chính mình và xem tại sao chúng ta bắt đầu nói dối. Có phải vì sợ đòn roi của cha mẹ, thầy cô; vì sợ bạn bè “la ó” hay sợ bị coi thường, hay vì lý do nào đó muốn mọi chuyện tốt đẹp hơn nên bịa chuyện?
– Bin, mày lại làm vỡ cái ly đắt tiền của tao.
– Không biết, vừa rồi có con mèo nhảy qua. Đúng rồi mẹ mèo đó!
Đứa trẻ nói dối, đổ tội cho con mèo vì sợ mẹ giận. Nó nằm để được an toàn. Làm 1-2 lần là thấy hiệu quả, trong con sẽ hình thành cơ chế tự vệ. Khi gặp tình huống bất lợi, anh nói dối để giảm bớt lỗi lầm, để không bị mẹ mắng, để không bị trách móc khiến mẹ hối hận.
Như vậy, việc mẹ “tra hỏi” chính là nguyên nhân buộc trẻ phải nói dối. Nếu người mẹ nói: “Ồ, cái ly quý giá bị vỡ nhưng không sao, chúng ta sẽ mua cái mới. Cẩn thận kẻo đứt chân đấy, chờ anh rửa sạch cho” thì kết quả sẽ khác.
 |
| Minh họa tiếng Anh – Shutterstock |
Khi mẹ không tập trung vào việc “tìm ra thủ phạm” thì trẻ sẽ không còn tập trung vào thủ phạm gây ra đổ vỡ. Nó có thể ngay lập tức nói: “Xin lỗi mẹ, con không cẩn thận. Lần sau hứa sẽ cẩn thận. Bây giờ, con dọn vào ở với mẹ đi” và như vậy đứa trẻ sẽ tránh được tình trạng phải nói dối, và người mẹ không phải vất vả tìm ra thủ phạm.
Lý do thứ ba – lớn lên trong môi trường nói dối – tôi đã gặp nhiều đứa trẻ nói dối mà mặt không biến sắc, vì chúng thấy nói dối là… bình thường.
Vào cuối năm học, cô con gái tiểu học của tôi đã bị cô giáo phàn nàn rằng cô ấy đã hoàn thành bài tập mỹ thuật muộn. Khi hỏi con, cháu cho biết có nhiều bạn mang bài tập về nhà, được bố mẹ giúp đỡ nên làm rất nhanh và đẹp. Côn bảo, các cuộc thi kế hoạch nhỏ cũng được phụ huynh giúp đỡ, nhưng học sinh nào đạt thành tích tốt thì được khen. Chuyện xảy ra ở lớp, cô giáo cấm các em về nhà kể với bố mẹ.
Có tai nạn trong lớp, bị bắt nạt, cho vay nặng lãi… nhưng khi bố mẹ gặng hỏi, em vẫn nói dối “không có gì đâu” như lời mẹ kể.
Kỹ năng khơi gợi, giúp trẻ dũng cảm “tinh và tự phê” được các trường sư phạm giảng dạy, nhưng không phải giáo viên nào cũng muốn thực hiện hoặc kiên nhẫn áp dụng. Vì vậy, ngoài gia đình, một trong những nơi trẻ nói dối nhiều là trong lớp học.
Với những câu hỏi: “Ai vẽ bậy lên bảng?”, “Ai vứt rác ra đây?”…, học sinh ngây thơ sẽ nhanh chóng nói tên bạn vi phạm nhưng học sinh lớn hơn sẽ nói “không biết” để tránh bị trả đũa hoặc ác cảm của “thủ phạm”.
Gần đây, tôi đọc được khá nhiều bài viết trên mạng loại trừ cách dạy con bằng “mẹo”, “mánh khóe”. Các tác giả phê phán việc đưa truyện Trạng vào chương trình phổ thông vì có thể giúp trẻ ứng xử linh hoạt, nhưng mặt khác lại gián tiếp dạy trẻ thói gian xảo, dối trá.
Tôi nhớ trong các cuốn sách kỹ năng chăm sóc trẻ ốm, các bác sĩ, chuyên gia tâm lý luôn nhắc nhở cha mẹ không bỏ thuốc đắng vào chuối, cũng không dụ trẻ “thuốc này ngọt lắm” vì khi trẻ bị sốc. vì cay đắng, họ sẽ bực bội vì bị lừa dối. Từ việc bị lừa dối, họ có thể suy luận rằng điều đó là được phép và học hỏi từ điều đó.
For example, children once heard their mothers call to lie that they had work to do at home, lie that they were sick but actually let them leave school to travel; lying to the seller about having bought the item at a lower price to haggle… Listening – accepting – imitation is a psychological process if the child is not prevented, taught, corrected.
Cái đó không sai thì phải can thiệp sớm, dứt khoát để phá bỏ quy trình kia. Hãy kiên trì từng ngày phân tích cho con hiểu rằng con đạt điểm cao thực sự là công của cha mẹ; thành tích của kế hoạch nhỏ thực chất là thành tích của người lớn, cũng giống như việc đội lớp “gà thuê” gian lận… Và gian lận thì luôn như cái kim trong bọc, sớm muộn gì cũng lòi ra. .
Trong những buổi “sinh hoạt nghề nghiệp” về chủ đề nói dối, tôi thường kể lại câu chuyện ngụ ngôn Cậu bé chăn cừu. Bằng cách lừa dối dân làng về việc sói đến bắt cừu, cậu bé đã khiến mọi người mất lòng tin. Khi con sói thực sự đến, nó kêu cứu nhưng không ai buồn chạy nữa.
Để trẻ không nói dối, chúng ta phải dạy trẻ tôn trọng sự thật, học cách chấp nhận mọi thứ như nó vốn có, dạy trẻ dũng cảm nhận lỗi nếu sai, dù khó khăn đến đâu… Người lớn phải là tấm gương trung thực để dạy trẻ những điều này.
Chau Giang
[yeni-source src=”” alt_src=”https://www.phunuonline.com.vn/tre-dang-hoc-cach-doi-tra-tu-nguoi-lon-a1497381.html” name=””]
