Tháng 7/2023, tại Trung Quốc, một video clip lan truyền rộng rãi ghi lại cảnh một ông bố đu đưa đứa con 3 tuổi ngoài cửa sổ tầng hai để trừng phạt vì tội không đi tiểu trong nhà tắm. Ở nước ta, nhiều người lớn cho rằng trừng phạt là một trong những cách hữu hiệu để trẻ vâng lời, tránh thói hư tật xấu và “già”.
Qua trao đổi của phóng viên Báo Phụ Nữ TP.HCM với tiến sĩ giáo dục Nguyễn Thị Thu Huyền – người có 18 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực giáo dục trẻ em, đồng tác giả bộ sách Chăm sóc trái tim ấm áp và bộ não của một đứa trẻ . – mong bạn đọc có cái nhìn toàn diện về vấn đề khá phổ biến này.
 |
PV: Trừng phạt có phải là cách hữu ích để trẻ tự giác làm những việc mình phải làm không, thưa bác sĩ?
Có thể bạn thích
– TS Nguyễn Thị Thu Huyền: Câu trả lời ngay của tôi là không. Trên thực tế, đã có nhiều trường hợp thương tâm xảy ra khi người lớn dùng bạo lực để trừng phạt, kỷ luật trẻ em. Thay vào đó, thầy cô, cha mẹ… nên áp dụng kỷ luật tích cực để giáo dục và đồng hành cùng trẻ.
Trong trường hợp hành vi của trẻ vi phạm các quy tắc đã thỏa thuận trước, người lớn có thể để trẻ tự nhận hậu quả và chịu trách nhiệm sửa chữa lỗi lầm nhưng không làm tổn thương trẻ.
* Hình phạt và kỷ luật thường được dân gian hiểu tương tự nhau. Sự khác biệt giữa 2 khái niệm này là gì?
Theo Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ, hình phạt là hình phạt dựa trên ý tưởng rằng trẻ em cần phải cảm thấy tồi tệ hơn hoặc cảm thấy xấu hổ để học cách cư xử.
Trừng phạt hướng tới: kiểm soát hành vi thông qua quyền lực và sự sợ hãi, dạy trẻ che giấu hoặc nói dối về lỗi lầm và hành vi sai trái, tập trung vào hành vi tiêu cực, dạy trẻ hành xử theo những cách cụ thể để tránh nhận hậu quả tiêu cực hoặc để “hối lộ” người hướng dẫn.
Từ lâu, nhục hình đã là phương pháp phổ biến và nhiều nghiên cứu đã chỉ ra những hậu quả, di chứng tổn thương lâu dài đối với trẻ em.
Chính những hậu quả khôn lường của hình phạt khiến các nhà giáo dục phải hết sức thận trọng khi sử dụng thuật ngữ này.
Kỷ luật có nguồn gốc từ tiếng Latin discipulus nghĩa là học sinh và từ disciplina nghĩa là hướng dẫn và đào tạo.
Vì vậy, kỷ luật nên được hiểu là một quá trình học tập của trẻ hoặc quá trình một người/tổ chức hướng dẫn các thành viên trong cộng đồng đó thực hiện các hành vi phù hợp với các tiêu chuẩn đã thống nhất. Trong gia đình, đó là gia quy.
Một cá nhân cũng có thể kỷ luật bản thân và đây là mục tiêu của giáo dục.
Để thực thi kỷ luật, người hướng dẫn có thể sử dụng các chiến lược. Ví dụ: đặt ra các kỳ vọng, các thủ tục có hướng dẫn cụ thể, đối thoại để đảm bảo người cần thực hiện hiểu và báo trước hậu quả nếu không tuân theo.
* Làm thế nào để trẻ không xem hậu quả (trong kỷ luật) là hình phạt?
– Trong kỷ luật vẫn có những biện pháp áp dụng khi cá nhân không tuân thủ, nhưng theo quan điểm giáo dục hiện đại, hình phạt không còn được áp dụng mà thay vào đó là những hậu quả hợp lý.
Ví dụ: Trẻ làm ồn trong lớp, giáo viên đã nhắc nhở, hỗ trợ nhưng trẻ không chấm dứt hành vi đó, giáo viên có thể cảnh cáo về hậu quả nếu trẻ tiếp tục có hành vi không phù hợp. Nếu sau đó trẻ tiếp tục vi phạm, giáo viên sẽ cho trẻ nhận hậu quả, có thể cho trẻ ra khỏi lớp với nhiệm vụ phải hoàn thành.
Hậu quả này gắn liền với hành vi: ồn ào, quậy phá trong lớp – ra ngoài để không còn quậy phá. Ngoài ra, trẻ ồn ào có thể không thoải mái với đám đông – hãy ra ngoài để giảm kích thích từ người khác.
Nếu giáo viên xử lý bằng cách véo, đánh vào tai trẻ khiến trẻ đau, quấy khóc thì đó là hình phạt; vì biện pháp này không liên quan gì đến hành vi để giúp trẻ nhận thức được mối quan hệ nhân quả tự nhiên trong hành vi của mình.
Trong trường hợp trẻ làm ồn, hình thức phạt cũng không hợp lý vì việc chép phạt không giúp trẻ nhận thức được hậu quả liên quan đến hành vi của mình. Trong mắt thầy cô và cha mẹ, đó có thể là kỷ luật để sửa sai, nhưng với con (và với tôi) thì đó là hình phạt vô lý.
Nếu trẻ vẫn tái phạm, có thể áp dụng biện pháp cấm túc sau giờ học và có thể phải thực hiện thêm các nhiệm vụ: đọc, viết kế hoạch cải thiện, nói chuyện với hiệu trưởng. Nghiêm trọng hơn, như các em nhiều lần gây sự với các bạn khác khiến cô giáo không dạy được, các em khác không học được, nhà trường có thể mời họp phụ huynh và có hình thức cảnh cáo bằng văn bản nếu để xảy ra hậu quả nghiêm trọng hơn. …
Tùy từng trường hợp mà quá trình xử lý có thể linh hoạt.
Tình huống trong clip ở Trung Quốc cũng vậy, không có mối liên hệ nào giữa hành vi “nhầm chỗ” của đứa trẻ với hành vi “đu đưa con ra khỏi cửa sổ trên lầu” của ông bố. Vì vậy, nó là trừng phạt và quá nguy hiểm cho đứa trẻ.
Giữa kỷ luật và trừng phạt, để đi đến một kết quả là hành vi chuẩn mực của trẻ, rõ ràng kỷ luật nào hiệu quả hơn và không làm trẻ tổn thương, không làm xấu đi mối quan hệ thầy – trò, cha mẹ. – những đứa trẻ…
 |
| Một ông bố ở Trung Quốc trừng phạt con trai bằng cách đu cậu ra khỏi cửa sổ tầng trên – Nguồn ảnh: Internet |
* Cha mẹ và nhà trường nên làm gì và tránh những gì để xây dựng kỷ luật tích cực giúp trẻ phát triển nhân cách?
– Việc uốn nắn hành vi của trẻ cần được thực hiện theo quan điểm và phương pháp giáo dục hiện đại, đó là sử dụng kỷ luật tích cực. Trước hết, giáo viên và cha mẹ cần được đào tạo về quan điểm giáo dục trẻ em hiện đại và kỷ luật tích cực.
Họ cần có sự hiểu biết rõ ràng để làm đúng. Lưu ý rằng mỗi đứa trẻ là một thực thể duy nhất với các đặc điểm thể chất, tính khí, khả năng, tính cách và khuynh hướng khác nhau.
Do đó, cách tiếp cận cụ thể này có thể hiệu quả với trẻ này nhưng lại thất bại với trẻ khác. Việc áp dụng kỷ luật tích cực cần linh hoạt một cách cụ thể. Tuy nhiên, các nguyên tắc chính của kỷ luật tích cực không thay đổi.
Thứ nhất: Tập trung vào việc xử lý hành vi của trẻ, không phán xét nhân cách của trẻ. Người lớn cần tách biệt tính cách và hành vi. Trẻ có thể cư xử không phù hợp trong tình huống này, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng hư hỏng.
Vì vậy, khi giải thích hay cảnh báo trẻ cũng phải chỉ rõ hành vi không thể chấp nhận được, tránh tuyệt đối việc khái quát hóa hành vi thành nhân cách của trẻ.
Thứ hai: Tôn trọng trẻ. Sự tôn trọng này được thể hiện qua lời nói, cử chỉ, hành động, nét mặt của người lớn chứ không chỉ qua lời nói. Khi trẻ mắc lỗi, người lớn vẫn cần giữ thái độ ôn hòa, chỉ ra những điểm chưa phù hợp trong hành vi của trẻ, thậm chí đưa ra những lời cảnh báo, hậu quả nếu tiếp tục vi phạm. Không la mắng, đánh đập hoặc dùng lời lẽ miệt thị, xúc phạm trẻ.
Thứ ba: Đảm bảo tính công bằng trong thi hành kỷ luật. Các nguyên tắc, quy tắc hoặc hậu quả áp dụng cho đứa trẻ này cũng phải được áp dụng cho đứa trẻ khác.
Ngoài ra, người lớn cũng phải tuân thủ để trẻ thấy rằng nguyên tắc không loại trừ một ai, không vì là người lớn mà có quyền vi phạm. Nếu người lớn không làm gương, trẻ lập tức cảm thấy không công bằng và từ đó trẻ không tôn trọng người lớn và các quy tắc đã đặt ra.
* Xin cảm ơn TS.
Tô Diệu Hiền (thực hiện)
[yeni-source src=”” alt_src=”https://www.phunuonline.com.vn/voi-tre-quay-can-ky-luat-tich-cuc-thay-vi-trung-phat-a1498841.html ” tên=””]
